สะระแหน่ มหัศจรรย์สมุนไพรใบเล็ก สรรพคุณเกินบรรยาย

สะระแหน่ มหัศจรรย์สมุนไพรใบเล็ก สรรพคุณเกินบรรยาย

     สมุนไพรสะระแหน่ มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า หอมด่วน หอมเดือน (ภาคเหนือ), ขะแยะ (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ), สะระแหน่สวน (ภาคกลาง), มักเงาะ สะแน่ (ภาคใต้) เป็นต้น   เป็นพืชในตระกูลมินต์ วงศ์กะเพรา มีแหล่งกำเนิดมาจากแถบยุโรปตอนใต้และแถบทะเลเมดิเตอร์เรเนียน เมื่อโตเต็มที่จะมีความสูงประมาณ 70 – 150 เซนติเมตร ส่วนใบจะมีลักษณะคล้ายคลึงกับใบพืชในตระกูลมิ้นต์ มีกลิ่นหอมคล้ายใบมะนาว และทุก ๆ ปลายฤดูร้อนต้นสะระแหน่จะออกดอกสีขาว ๆ ที่เต็มไปด้วยน้ำหอมและน้ำหวานอยู่ภายใน นี้ดึงดูดใจให้ผึ้งมาดูดน้ำหวาน จากเหตุนี้ทำให้สะระแหน่อยู่ในสกุลเมลิสซา (Melissa: ภาษากรีก แปลว่าน้ำผึ้ง) และยังมีรสชาติคล้ายคลึงกับ ตะไคร้หอม, มะนาวและแอลกอฮอล์

    สะระแหน่สามารถเพาะปลูกได้ง่าย มันแค่ต้องการหญ้าหรือฟางมาคลุมใว้ด้านบนในช่วงที่อากาศหนาว ดินที่เหมาะสมในการปลูกคือดินร่วนปนทรายที่ซึ่งน้ำสามารถไหลซึมได้อย่างสะดวก สามารถเก็บเกี่ยวได้ในช่วงที่อย่างน้อยก่อนจะหมดเดือนพฤศจิกายน ชอบที่ที่มีแดดเพียงพอแต่ไม่มากจนเกินไปเช่นเดียวกับพืชตระกูลมิ้นต์ และเหมาะที่จะปลูกในสภาพอากาศที่แห้งและความชิ้นต่ำ จะโตได้ดีที่สุดในที่ร่มและยังสะดวกที่จะเพาะปลูกในกระถางในร่ม

สามารถเพาะเป็นแบบเมล็ดโดยการหว่านกระจายไปให้ทั่วบริเวณ อุณหภูมิไม่เย็นจัดจนเกินไป ลำต้นจะเริ่มตายลงในช่วงฤดูหนาวและจะเริ่มงอกใหม่ในช่วงต้นฤดูใบไม้ผลิ ยังเหมาะที่จะปลูกโดยไม่ใช้ดินและปักต้นกล้า และถ้าหากไม่คอยเอาใจใส่ดูแลให้ดี มันก็อาจจะเจริญเติบโตและขยายพันธุ์ไปทั่วจนก่อให้เกิดความรกรุงรังและน่ารำคาญได้ ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ราก และลำต้น สะระแหน่มีลักษณะลำต้นพร้อมเลื้อย มีเฉพาะรากฝอย ขนาดเล็ก และสั้น ลำต้นสูงประมาณ 15-30 ซม. ลำต้นมีลักษณะเป็นเหลี่ยม ผิวลำต้นมีสีแดงอมม่วงจนถึงปลายยอด ลำต้นสามารถแตกเหง้าเป็นต้นใหม่จนขยายเป็นกอใหญ่ และลำต้นแตกกิ่งแขนงจำนวนมาก ลำต้นทอดเลื้อยแผ่ไปตามดิน ลำต้นเป็นเหลี่ยม สีเขียวแกมม่วงน้ำตาล แตกกิ่งก้านมาก ใบเดี่ยวมีสีเขียว ขอบใบหยักเป็นฟันเลื่อย พื้นใบขรุขระ มีกลิ่นหอมฉุน ดอกช่อ ออกเป็นกระจุกที่ซอกใบ ใบ ใบสะระแหน่ ออกเป็น ใบเดี่ยว และออกเป็นคู่ๆ ตรงข้ามกันบนกิ่ง ลำต้น ใบมีสีเขียว รูปทรงรี กว้างประมาณ 1.5 – 3.5 ซม. และยาวประมาณ 2 – 7 ซม. ผิวใบย่นเป็นลูกคลื่น ขอบใบหยัก ปลายใบมนหรือแหลม ดอก ดอกสะระแหน่ออกเป็นช่อ เหนือซอกใบบริเวณปลายยอด แต่ละช่อมีดอกจำนวนมาก ดอกมีสีชมพูอมม่วง ประกอบด้วยกลีบเลี้ยง 5 กลีบ และกลีบดอกที่เชื่อมติดกันเป็นกรวยตื้น 4 กลีบ ภายในดอกมีเกสรตัวผู้ 4 อัน ส่วนเกสรตัวเมียจะไม่ค่อยพบ ผล ผลสะระแหน่มีสีดำ ขนาดเล็ก มีรูปผลเป็นรูปกระสวย เปลือกผลเกลี้ยงมัน ทั้งนี้ ผลสะระแหน่มักไม่ติดผลให้เห็นบ่อยนัก เพราะมีดอกที่เป็นหมันเป็นส่วนใหญ่

ประโยชน์ของสะระแหน่ 1. มีฤทธิ์เย็น รสเผ็ด เป็นยาดับร้อน ถอนพิษไข้ ขับเหงื่อรักษาอาการหวัดได้ 2. นำใบสดมาบี้เพื่อสูดดมจะได้กลิ่นน้ำมันหอมระเหย ช่วยให้สดชื่น แก้อาการวิงเวียนศรีษะ 3. นำใบสดมาล้างน้ำให้สะอาด และนำมาตากแห้ง 5-7 แดด สำหรับใช้ชงเป็นชาดื่ม 4. ใบตากแห้ง นำมาบดเป็นผง ใช้บรรจุในแคปซูลรับประทานเป็นยาสมุนไพร 5. น้ำต้มใบสะระแหน่ใช้รดแปลงผัก ป้องกันแมลงศัตรูพืช 6. น้ำมันหอมระเหยใบสะระแหน่ใช้ผสมในเครื่องสำอาง และผลิตภัณฑ์เพื่อสุขภาพ สำหรับเป็นสารให้กลิ่น ตัวทำละลาย และใช้เพื่อป้องกันเชื้อจุลินทรีย์ 7. น้ำมันหอมระเหยใช้ผสมในอาหารเพื่อยับยั้งการเติบโตของจุลินทรีย์ทำให้อาหารเก็บไว้ได้นาน รวมทั้งเพื่อปรับปรุงกลิ่นของอาหารให้มีกลิ่นหอมน่ารับประทานมากขึ้น 8. น้ำมันหอมระเหยใช้ทานวด แก้อาการปวดเมื่อย mint oil

 วิธีการใช้ : 1. รักษาอาการหน้ามือตาลายนำใบสะระแหน่มาต้มกับน้ำ แล้วรับประทานน้ำต้มใบสะระแหน่และขิงสด 2. รักษาอาการปวดหูนำใบสะระแหน่คั้นเป็นน้ำแล้วนำน้ำคั้นหยอดหู จะช่วยบรรเทาอาการปวดได้ดี 3. ช่วยห้ามเลือดกำเดานำใบสะระแหน่มาค้นน้ำ แล้วใช้สำลีชุบน้ำที่คั้น แล้วนำมาหยอดที่รูจมูกสามารถห้ามเลือดได้ 4. แก้พิษแมลงสัตว์กัดต่อยนำต้นสะระแหน่มาตำให้ละเอียดแล้วพอกบริเวณที่โดนแมลงกัด 5. รักษาอาการบิด ปวดท้อง ท้องร่วง อุจจาระเป็นเลือดนำใบสะระแหน่มาต้มกับน้ำแล้วดื่มแต่น้ำ น้ำหมักชีวภาพ และน้ำสะระแหน่ ช่วยพืชเติบโต ป้องกันศัตรู และโรคพืช – น้ำต้มสะระแหน่ : นำลำต้น และใบสะระแหน่ จำนวน 1 กิโลกรัม มาต้มในน้ำ 15 ลิตร น้ำต้มที่ได้นำไปฉีดพ่นแปลงผัก ช่วยไล่แมลง และกำจัดเชื้อราได้ – น้ำหมักสะระแหน่ : นำลำต้น และใบสะระแหน่ จำนวน 1 กิโลกรัม มาหั่นเป็นชิ้นเล็กๆ แล้วนำใส่ถังหมัก 20 ลิตร เทน้ำปริมาณ 17 ลิตร เข้าผสม หลังจากนั้น ใส่กากน้ำตาลจำนวน 1 ลิตร หมักทิ้งไว้นาน 1-2 เดือน ก่อนกรองแยกน้ำไปใช้ฉีดพ่นในแปลงผัก ช่วยไล่แมลงศัตรูพืช และจุลินทรีย์ช่วยในการย่อยสลายอินทรีย์วัตถุในดิน

 สรรพคุณของสะระแหน่ 1.ช่วยต่อต้านสารอนุมูลอิสระอันเป็นสาเหตุของการเกิดโรคมะเร็ง ช่วยทำให้ผิวพรรณชุ่มชื้น ช่วยในการบำรุงสายตา ช่วยลดอาการตึงเครียดทำให้รู้สึกผ่อนคลาย ช่วยในการขับเหงื่อ ดับพิษร้อน เนื่องจากสะระแหน่มีฤทธิ์เป็นยาเย็น 2.ช่วยทำให้สมองปลอดโปร่ง ใช้รักษาอาการปวดหัว ปวดไมเกรน รักษาอาการวิงเวียน หน้ามืดตาลาย ใช้รักษาอาการไอ เป็นหวัดคัดจมูกหรือมีน้ำมูกไหล ใช้รักษาอาการโรคหอบหืด ใช้รักษาอาการของโรคหลอดลมอักเสบ 3.ช่วยรักษาอาการปวดฟัน ช่วยระงับกลิ่นปากให้หอมสดชื่น รักษาอาการปวดหู รักษาอาการเกิดเป็นแผลในช่องปาก ช่วยทำให้เลือดกำเดาหยุดไหล ช่วยในการไล่ยุง 4.ใช้รักษาอาการปวดที่ท้อง ท้องร่วง อาการปวดท้องเนื่องจากบิด รักษาอาการท้องอืดท้องเฟ้อ ช่วยทำให้ลมในลำไส้สะอาดและช่วยย่อยอาหารได้ดีขึ้น ป้องกันลำไส้หดเกร็ง ใช้รักษาอาการถ่ายเป็นเลือด ใช้รักษาโรคไทรอยด์ 5.ใช้รักษาอาการเนื่องจากถูกพิษของพวกแมลงสัตว์กัดต่อย มีฤทธิ์ช่วยยับยั้งการก่อตัวของเชื้อโรค อีกทั้งยังสามารถนำไปทำเป็นยาปฏิชีวนะ ในใบสะระแหน่อุดมไปด้วยสรรพคุณทางยามากมาย

เนื่องจากในใบสะระแหน่มีสารเมนทอล หรือสารฤทธิ์ที่จะช่วยดับพิษร้อนในร่างกาย บรรเทาอาการหวัด หลอดลมอักเสบ ช่วยรักษาอาการอ่อนเพลีย ช่วยดับร้อน ช่วยขับลม ลดอาการท้องอืดท้องเฟ้อ ช่วยในการย่อยอาหาร อีกทั้งยังช่วยบรรเทาอาการปวดต่างๆ ได้ และหากนำน้ำที่คั้นจากต้นและใบมาดื่ม จะช่วยขับลมในกระเพาะ หรือหากนำมากินสดๆ ก็จะช่วยดับกลิ่นปากได้อีกด้วย ไม่เพียงเท่านั้น ในใบสะระแหน่ยังมีสารช่วยกำจัดอนุมูลอิสระ ช่วยบำรุงและรักษาสายตา ช่วยบรรเทาอาการเครียด ช่วยแก้อาการหน้ามืดตาลาย ช่วยรักษาอาการอ่อนเพลียของร่างกาย และหากนำใบสะระแหน่มาบดให้ละเอียดโดยเติมน้ำระหว่างบดด้วยเล็กน้อย ใส่น้ำผึ้งตามลงไป แล้วนำมาทาใต้ตาทิ้ง ไว้ประมาณ 15 นาทีแล้วล้างออกยังช่วยลดรอยคล้ำใต้ตาได้อีกด้วย

สะระแหน่  เรียกได้ว่าสรรพคุณและคุณประโยชน์ของสะระแหน่นั้นนอกจากจะช่วยบำรุงร่างกาย มีสรรพคุณทางยาที่หลากหลายแล้ว ยังมีประโยชน์และช่วยบำรุงผิวพรรณได้อีกด้วย รู้อย่างนี้แล้วคราวหน้าเจอใบสะระแหน่ที่ไหนต้องลองซื้อมากินบ้างแล้วล่ะ! เมนูอาหารไทย ใส่สะระแหน่ ลาบหมู ต้มแซบกระดูกอ่อน ก้อยไข่มดแดง กินผักแกล้มเมี่ยงปลาเผา ชาสะระแหน่ เครื่องดื่มสมุนไพร

 เรียบเรียงโดย เด็กหญิงเกษตร ภาพประกอบ Internet